Η Ιερή Βελανιδιά!

Το ιερό δέντρο του Δία οι ινδοευρωπαϊκοί λαοί το έλεγαν «dr-u», «derw», «drew», οι Έλληνες της Ομηρικής Εποχής «δρυς», οι αρχαίοι Πέρσες «daru» και οι Ελληνόβλαχοι της Μάνινας «βου-ντάρου»!

Του Δημήτρη Στεργίου

Κατ΄αρχάς, θέλω να εκφράσω τα θερμά συγχαρητήρια στους «Φίλους της Βελανιδιάς» για την πρωτοβουλία τους να συμμετάσχουν στην Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος με εκδηλώσεις για τη βελανιδιά μας. Συμμετέχω στις εκδηλώσει αυτές...

.. με το ακόλουθο σημείωμά μου για το ιερό δέντρο της περιοχής μας.

Μετά την οικονομική απαξίωση του βελανιδόδασους της Μάνινας, αφού δεν συλλέγεται πια ο καρπός της βελανιδιάς (βελανίδι) και δεν χρησιμοποιείται, όπως τα παλιότερα χρόνια, ως χώρος βοσκής γιδοπροβάτων και γουρουνιών, κατασκευής κάρβουνου και ασβεστιού, είναι επιτακτική ανάγκη να ληφθούν μέτρα προστασίας του ιερού δέντρου του Δία και των Αμαδρυάδων Νυμφών. Διότι, πέρα από την οικολογική ισορροπία, το θρυλικό από την επανάσταση του ΄21 δάσος της Μάνινας, αποτελεί σημαντικό πνεύμονα για την περιοχή καθώς και μέσο αποτροπής καταστροφών από βροχοπτώσεις, που είναι συνεχείς και έντονες στην Ακαρνανία, και αποδυνάμωσης του υδροφόρου ορίζοντα.

To εκτεταμένο δάσος της Μάνινας του Ξηρομέρου είναι πια συνώνυμο με δάσος από βελανιδιές, το οποίο κάποτε αποτελούσε σημαντική, συμπληρωματική πηγή εισοδήματος στους κατοίκους της περιοχής. Το εισόδημα αυτό εξασφαλιζόταν με τη συλλογή του βελανιδοκάρπου, ο οποίος  χρησιμοποιούνταν ως πρώτη ύλη για τα βυρσοδεψεία. Το δάσος αυτό είχε διανεμηθεί στις οικογένειες των χωριών της περιοχής, οι οποίες μάζευαν το βελανίδι μετά, κυρίως, τις 15 Αυγούστου και το άπλωναν στους κήπους για να ξεραθεί. Ύστερα, συσκευαζόταν σε τσουβάλια και μεταφερόταν κυρίως στον Αστακό με προορισμό τα βυρσοδεψεία. Επίσης, το βελανιδόδασος της Μάνινας εξασφάλιζε εμμέσως σημαντικό εισόδημα σε πολλούς κατ΄επάγγελμα χοιροβοσκούς των χωριών της περιοχής, αφού, όπως είναι γνωστόν, ο καρπός της βελανιδιάς (βάλανος) είναι σημαντική τροφή για τα γουρούνια. Ακόμη, στο βελανιδόδασος της Μάνινας έβοσκαν, κυρίως τα παλιότερα χρόνια, χιλιάδες γιδοπρόβατα. Τέλος, το βελανιδόδασος της Μάνινας εξασφάλιζε πρόσθετο εισόδημα και σε πολλούς άλλους κατοίκους που ασχολούνταν με την κατασκευή ξυλανθράκων (κάρβουνα) και ασβεστιού.

 Η βελανιδιά (δρυς) ήταν ήδη γνωστή στην ομηρική εποχή. Ο Όμηρος στην Ραψωδία ξ΄ της Οδύσσειας αναφέρει ότι ο χοιροβοσκός του Οδυσσέα Εύμαιος «είχε στήσει απέξω ολοτρίγυρα ξύλα πολλά, το΄να κοντά στο άλλο, που τα΄φτιαξε από δρυ πελεκώντας γύρω τη φλούδα» και «μέσα πάλι στην αυλή είχε φτιαγμένα δώδεκα χοιροστάσια, το ένα πλάι στο άλλο, για να κοιμούνται τα γουρούνια». Επίσης, στην ίδια Ραψωδία αναφέρεται ότι ο Οδυσσέας είχε κοπάδια από γίδια, πρόβατα και γουρούνια όχι μόνο στην Ιθάκη, αλλά και στην απέναντι στεριά («ηπείροιο»), η οποία δεν μπορεί να είναι άλλη από εκείνη της Ακαρνανίας. Κι από εκεί οι χοιροβοσκοί κουβαλούσαν κάθε μέρα ένα από κάθε ζώο (πρόβατο, γίδια, γουρούνια) για τους μνηστήρες.

Η δρυς (βελανιδιά) ήταν αφιερωμένη στο Δία και θεωρούνταν ότι είχε τη δύναμη να χρησμοδοτεί. Η δύναμη αυτή αποδιδόταν κυρίως στις δρυς του δάσους της Δωδώνης. Όλα τα βελιδοδάση (δρυμώνες) θεωρούνταν ότι είναι κατοικία των Αμαδρυάδων Νυμφών και, συνεπώς, κάθε βελανιδιά πιστευόταν ότι αντιπροσώπευε και μια Αμαδρυάδα Νύμφη. Για το λόγο αυτό πίστευαν ότι πέθαινε και μια Αμαδρυάδα Νύμφη, όταν ξεραινόταν ή κοβόταν μια βελανιδιά!

Στο δάσος της Μάνινας ευδοκιμεί η «σκληρή βελανιδιά» και η «αιγίλωψ του Θεοφράστου» (ήμερη). Το είδος αυτό της βελανιδιάς ευδοκιμεί και στην περιοχή της Στράτου και της Λεπενούς.

Ετυμολογικώς, η λέξη «δρυς» προέρχεται, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του καθηγητή κ. Γιώργου Μπαμπινιώτη, από την ινδοευρωπαϊκή βαθμίδα «dr-u», «drew», «der-w». Πάντως, εκπληκτική είναι η διαπίστωση ότι οι Ελληνόβλαχοι κάτοικοι της Παλαιομάνινας, της Στράτου, της Γουργιώτισσας, των Οχθίων, των Αγραμπέλων και του Στρογυγλοβουνίου (τα περισσότερα από τα χωριά αυτά είναι μέσα στο βελανιδόδασος της Μάνινας) λένε τη βελανιδιά «βου - ντάρου», όπως δηλαδή οι αρχαίοι Πέρσες, οι οποίοι, σύμφωνα με το ίδιο Λεξικό, έλεγαν τη δρυ «daru» («ντάρου»)!